Hoogleraar Jan Jonker: "We moeten onszelf écht anders gaan organiseren"

“Je buitelt over de circulaire en duurzame scans voor ondernemers. Maar de condities waaronder die kringlopen tot stand moeten komen, daar moet nog een hele hoop gebeuren.” Aldus Jan Jonker, hoogleraar Duurzaam Ondernemen aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij werkt al 25 jaar aan duurzaamheid en is actief binnen het onderzoeksprogramma Nieuwe Business Modellen, waar onder andere onderzoek wordt gedaan naar de circulaire economie.

“Ik zie geweldig betrokken ondernemers die echt iets willen met de circulaire economie. En dan vraag je je af hoe je die mensen kan helpen.”

Hoe kunnen de condities voor circulair ondernemen worden verbeterd?

“Ik geloof heel erg in wettelijk inkaderen van business en verdienmodellen, omdat we in een georganiseerde maatschappij zitten. We zullen vanuit deze economie moeten gaan verbouwen. Onze ambitie is om in 2030 de helft minder primaire grondstoffen gebruiken. Daarvoor hebben we nog tien jaar de tijd, dus hop, laten we als de sodemieter aan het werk gaan.

Een probleem is dat wettelijk circulair vaak niet mag. Dingen zijn afval, dan moet je eraf blijven. En denk aan hygiëne-aspecten. Als de wet voorschrijft dat we virgin materialen moeten gebruiken, dan is er geen markt voor gerecyclede materialen. Je moet gewoon opschrijven dat je in koffiezetapparaten niet 10%, maar 40% recyclaat wil hebben. Dan helpt het pas echt. Gelukkig rekt wet- en regelgeving wel een beetje op, we hebben zelfs de interdepartementale werkgroep Ruimte in Regels gehad.

Ook moeten we de economische boekhoudregels, accounting, aanpassen op circulaire economie. Onze economie is nu gebaseerd op afschrijving en daarom is iets dat we vandaag kopen over vijf jaar waardeloos. Als je jezelf wilt organiseren met oog op waardebehoud dan moet je dat boekhoudkundig kunnen verantwoorden. Ik zie geweldig betrokken ondernemers die ongelofelijk circulair bezig zijn, maar dan komen ze bij de accountant en die stopt het in een lineair modelletje. Dan lopen ze vast.”

Lees ook wat AGMI Traffic & Lighting over accounting zegt

“Wat nu als we tien jaar nemen en kijken hoe we die circulaire economie goed kunnen inbedden in de spelregels die we nu hebben voor boekhouden. We hebben in Nederland een boven de partijen gesteld instituut dat kijkt naar dijken. Zoiets zou je ook kunnen gebruiken voor circulaire economie. Waarom hebben we nog geen interdepartementale groep circulaire accounting? Of een interdepartementale groep Circulaire Economie?

Daarnaast blijven we achter bij het investeren in de noodzakelijke transitie. De transitie-agenda’s zijn met heel veel tijd en energie tot stand gekomen. Stop dan ook 10 miljard in de transitie, in plaats van 80 miljoen, dat schiet niet op. Vandaag was er een rapport dat als we 10% van het geld dat opeens voor COVID-19 beschikbaar was in duurzaamheid & circulariteit stoppen, dat we dan pas écht ergens komen.”

“We blijven als Nederlandse overheid hangen in we vinden het belangrijk, we hebben er een rapport voor gemaakt, en shit, binnenkort is het ook nog eens 2030.”

 

Heb je tips voor ondernemers die aan de slag willen met circulariteit?

“Het creëren van duurzaamheid moet een collectieve opgave zijn, net zoals het bestrijden van een pandemie. Je kan als buurtkoffiehuis champignons op koffiedik kweken, maar als we echte impact willen dan moeten we onze projecten voorbij dit sympathieke niveau tillen. En dat doe je door samen te werken in een kringloop en meteen op schaal.

We ontkomen niet aan schaal, want je kan bijvoorbeeld niet glasrecycling opzetten in een woonwijk. Dat is schaal. Water recyclen in je achtertuin, dat lukt ook niet, daarvoor hebben we de afvalwaterzuiveraars, waterschappen en drinkwaterbedrijven. Dit vind ik een mooi voorbeeld, omdat bijna al het water dat we in Nederland gebruiken circulair is. Dat vinden we belangrijk bijna ongeacht wat het kost, het is een common good, dit hebben we met elkaar afgesproken. Maar we kennen andere waarde toe aan het circulair maken van andere materiaalstromen, zoals textiel en plastic.

Daarnaast speelt tijd een grote rol. Als je vandaag een fietstunneltje bouwt en na 10 jaar weer sloopt dan komt het beton weer vrij. Wat is de kwaliteit hiervan? Wat kan je er nog mee? En wie organiseert het? En wat als het fietstunneltje 35 jaar meegaat, in plaats van 10 jaar? Organiseren van kringlopen in de tijd is de kern van de circulaire economie.”

“Om ondernemers te helpen met circulair ondernemen hebben we een handboek gepubliceerd.”

Je bent al 25 jaar bezig met duurzaamheid. Wat heb je zien veranderen?

“Duurzaamheid is voor mij het Delfts blauwe tegeltje ‘Meer met Minder’. Minder stroom, minder water, minder primaire grondstoffen, minder CO₂ én toch groei in output. We beginnen op te schuiven richting de kern van de zaak. We hebben heel lang end of pipe gedacht, rotzooi opgeruimd, filters gezet op verbrandingsinstallaties. Nu krijgt duurzaamheid, vooral klimaatgedreven, echt vaste voet. Kamerbreed, maatschappijbreed, in aanbestedingen, het gaat steeds meer over duurzaamheid. Sinds een jaar of 5 komt daar nu ook circulair bij kijken. Maar, leidt die circulariteit ook tot meer duurzaamheid? Ik kan van alles circulair maken, maar wordt het dan ook duurzaam. Tussen die twee begrippen zit een catch 22.

Daarnaast merken we dat we tegen allerlei grenzen lopen. Neem de stikstof, klimaat- en biodiversiteitscrisis. Dat betekent dat we onszelf écht anders moeten organiseren en veel radicaler moeten gaan nadenken. Het echt doorvoeren van circulaire economie is een systeemtransitie.”

Meer weten over Jan Jonkers visie op duurzaamheid? Lees dan ook zijn duurzame troonrede die hij dit jaar uitsprak tijdens de Duurzame Dinsdag.