Hoogleraar Arnold Tukker: "Mijn vraag is hoe je een circulaire, mensgerichte economie realiseert."

“Moeten we in Europa flatgebouwen refurbishen of platgooien? Daar kan je aan rekenen om te kijken welke circulaire strategieën het beste werken. Dit zie ik helaas weinig terug op dit moment. Terwijl je voor alle vijf de transitie-agenda’s (inclusief de transitie-agenda Maakindustrie, red.) eigenlijk een beeld zou willen hebben hoe het uitpakt in de toekomst.” Vertelt hoogleraar Industriële Ecologie Arnold Tukker. Naast hoogleraar is hij ook directeur van het Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden (CML) en werkzaam bij TNO. Met zijn groep rekent hij door hoe we circulair kunnen worden.

“Mijn vraag is hoe je een circulaire, mensgerichte economie realiseert.”

Wat voor kansen zie je voor de circulaire maakindustrie?

“De energietransitie is op korte termijn materiaal intensiever dan ons huidige systeem op olie, kolen en gas. Denk aan alle materialen die nodig zijn voor windturbines, zonnepanelen en batterijen. Als je dat nu al weet, dan moet je nu ook al nadenken over het circulair ontwerpen van die producten. Bijvoorbeeld dat ze ook weer makkelijk uit elkaar te halen zijn. Hier kan de Nederlandse Maakindustrie een belangrijke bijdrage leveren.”

“Denk na over het circulair ontwerpen van producten voor de energietransitie.”

 

En wat voor knelpunten zie je?

“Innovatie is voor bedrijven vaak heel lastig. Binnen ‘As a Service’ zie je nu wel beweging, maar het duurt een hele tijd. Natuurlijk heb je de troetelkinderen, een aantal bedrijven die het gewoon doen, zoals Desko. Die kregen een nieuwe innovatieve directeur die aan de slag ging met circulaire economie en nu 300% meer winst behaalt.

Ook is de consumentenkant lastig van duurzame business modellen. Denk aan ‘Lighting as a Service’ van Philips. Voor kantoren is dat prima, maar ga het niet in mijn huis proberen. Bij de consumentenkant is het belangrijk om te leren wat wel werkt en wat niet. Swapfiets heeft bijvoorbeeld op een succesvolle manier de studentenmarkt veroverd. Een Swapfiets huren is schijnbaar fijner dan een eigen fiets bezitten en dit terwijl je als je hem jaren huurt veel meer geld kwijt bent. Interessant is ook dat Swapfiets is gestart vanuit Delftse studenten, niet vanuit een fietsenmaker.”

“De consumentenkant van duurzame business modellen is lastig.”

Hoe zie je de shift van belasting op arbeid naar belasting op materialen?

“Dan gaat er wat gebeuren. Wij kunnen het effect doorrekenen via onze database EXIOBASE. Zo berekenden we voor de EU consumptie gerelateerde CO₂ emissies. Daarbij werden producten met veel materialen duur en met weinig materialen goedkoop. Dat werkt weer door in ketens, want mensen nemen daardoor andere beslissingen.

Ik vind het lastig om te voorspellen of dit eraan zit te komen. Het is een heel logische stap om te zetten, maar veel partijen durven het niet aan en er wordt tegen gelobbyd door belangrijke spelers in de grondstoffensector. Daarnaast is de uitvoering uitdagend. We moeten dan belasting gaan heffen op de import van materialen aan de grens. Dit is een soort handelsbelemmering en dat is lastig te verantwoorden aan de World Trade Organisation. Daarnaast zijn we als Nederland klein. Als we dit willen gaan doen dan moeten we het op Europese schaal opzetten.”

“Belasting op arbeid verlagen en op materialen verhogen is een hele logische stap om te zetten.”

En de Europese CO₂-heffing?

“Materialen zijn verantwoordelijk voor ongeveer 50% van de mondiale CO₂ productie, dus als er een CO₂-heffing komt, dan worden nieuwe materialen ook duurder. Alleen de CO₂-heffing geldt tot nu toe alleen voor Europa. Dan zie je dat Europees staal, zoals van Tata Steel, duurder wordt. Maar we halen heel veel van onze grondstoffen uit het buitenland en die vallen buiten de heffing. Daarom verwacht ik dat de Europese CO₂-heffing weinig effect heeft op de transitie naar een circulaire economie.”

“Ik verwacht niet dat de Europese CO₂-heffing veel effect zal hebben op de transitie naar een circulaire economie.”

100% circulair in 2050, zie je dat gebeuren?

“Als we succesvol zijn in de energietransitie dan hebben we al een hele hoop gewonnen. 20% van ons huidig materiaalgebruik bestaat uit fossiele energie: olie, kolen en gas. Als we dat vervangen door renewables dan hebben we al een grote slag geslagen. Ook binnen voedsel, 30% van ons huidige materiaalgebruik, valt nog winst te behalen. Het lijkt ongelofelijk, maar over de hele voedingsketen gerekend gooien we wereldwijd ruim 30% van het geoogste materiaal weg. Als we dat weten te verminderen dan levert dat een belangrijke bijdrage.

Maar, de ongemakkelijke waarheid blijft dat op dit moment, zelfs al zou je alle materialen recyclen die als afval vrijkomen, je nog een enorme hoeveelheid primaire grondstoffen nodig blijft hebben. Pas als je qua infrastructuur een zogenaamde ‘steady state’ hebt bereikt – je hebt geen extra huizen, snelwegen of kantoren meer nodig – raak je in een situatie dat je behoefte aan grondstoffen kan worden gedekt door materialen die je uit het economisch systeem terugwint. Maar helaas: voor veel infrastructuur duurt het nog wel 50 jaar of meer voor die ‘steady state’ in zicht komt.

Is het erg als we de 100% niet halen? Stel nu eens dat een circulaire economie met 80% minder primaire grondstoffen toekan dan een lineaire economie. Dan worden we uiteindelijk binnen dezelfde planetaire grenzen allemaal vijfmaal zo rijk. Daarnaast is er tussen landen met gelijk inkomen een groot verschil in welbevinden. Als voorbeeld: in een land als Costa Rica is het welbevinden minstens zo goed als in veel rijke OESO landen. Stel dat scheelt nog een factor twee of vier. Een circulaire economie die geld slim in welbevinden omzet, levert dus 10 of 20 maal zoveel welzijn op als het lineaire alternatief. Mijn vraag is dus niet óf je een circulaire, mensgerichte economie moet willen. Mijn vraag is hoe je hem realiseert.”

Meer weten over de visie van Hoogleraar Arnold Tukker op circulariteit? Lees dan zijn oratie “In kringetjes vooruit. De circulaire economie als recept voor duurzaamheid.”